Waarheen? Terug naar het midden!
Op 10 mei 2024, in de tuin zittend met zon op mijn huid en tsjilpende mussen in mijn oren, schrijf ik deze blog. Ik denk dat ik zo zittend en met mijn blije gevoel over deze substack wel zo’n beetje in het midden zit met mijn autonome zenuwstelsel.
Ik wil jullie samen met Ronald de Caluwé hartelijk begroeten. Deze week is namelijk de substack Terugnaarhetmidden.nl online gegaan. Spannend! Onze intentie voor de website is dat het een veilige, fijne, zinvolle, informatieve uitwisselingsplek zal zijn.
Wat bedoelen wij nu met terug naar het midden?
Ik moet ten eerste denken aan de Boeddha. Die had het ook over een midden binnen de ‘wereldse winden’: gelijkmoedigheid bij al het gedoe waaraan je als mens bloot komt te staan als je je op de wereld bevindt. Daarover laat ik Frits Koster, een Nederlandse Boeddhistische leraar die zowel Ronald als ikzelf zeer bewonderen, nu even aan het woord:
“In het Pali zijn er twee termen die gelijkmoedigheid vertegenwoordigen; ze belichten verschillende aspecten van gelijkmoedigheid. Upekkhā betekent ‘overzien’ en verwijst naar een aanschouwen met en vanuit een ruimer perspectief. Het begrip ‘ruimhartigheid’ komt hier duidelijk tot uiting, net als de nauwe samenwerking tussen gelijkmoedigheid en wijsheid. Tatramajjhattatā betekent ‘in het midden van dit alles staan’ en verwijst naar innerlijke balans, naar een houding als een rots in de branding. De nauwe relatie tussen gelijkmoedigheid en geduld komt hier meer naar voren. Gelijkmoedigheid brengt rust en bescherming bij de soms snel veranderende ‘wereldse winden’: lof en kritiek, succes en falen, voorspoed en tegenspoed, plezier en pijn, roem en diskrediet, gezondheid en ziekte”. (Bron).
De Boeddha was een heel goede psycholoog! Maar hij had natuurlijk nog nooit gehoord van de polyvagaaltheorie (PVT) of van de Window of Tolerance (WoT). Naar de middens van de PVT en de WoT verwijst de titel van de substack, maar deze middens staan zeker weten ook aan de basis van de staat van gelijkmoedigheid die de Boeddha beschreef! Onze substack titel verwijst dus eigenlijk naar een ‘gelijkzenuwstelselheid’, het lichamelijke aspect van gelijkmoedigheid.
Wat is uit het midden?
Als we uit balans zijn, heeft dit altijd een sterke lichamelijke kant. Deze ontregeling betreft primair het autonome zenuwstelsel.
Even een opfrisser over GHIA.
GHIA staat voor Global High Intensity Activation. Het is een term uit de wereldwijd erkende traumatherapie vorm Somatic Experiencing®, een lichaamsgerichte en neurobiologisch georiënteerde behandelvorm voor allerlei vormen van trauma1. Zeer uitgebreide informatie over GHIA vind je op: GHIA - Mad in the Netherlands.
Mensen met GHIA hebben op jonge leeftijd (prenataal tot in hun eerste levensjaren) intense emotionele/lichamelijke ervaringen gehad die het zenuwstelsel sterk in een overlevingsrespons hebben gebracht. Daarna heeft het zenuwstelsel deze hoge activering niet kunnen terugdraaien. Dat geeft tot op volwassen leeftijd kans op fysieke en psychische klachten. Er is een zeer gevoelig stresssysteem dat in de basis al op een hoge activeringsgraad staat (dit is wat GHIA is) én daarnaast ook nog eens snel ontregelt (‘uit het midden’ raakt).
De voortdurend blijvende sterke overlevingsrespons in een zenuwstelsel (wat GHIA is), betekent dat het zenuwstelsel ‘het midden’ kwijt is.
Het zenuwstelsel dat uit het midden gaat, vertrekt steeds in de richting van ofwel hyper-arousal ofwel hypo-arousal. Deze toestanden worden door het autonome zenuwstelsel (dus niet onder invloed van jouw wil) opgestart. Het autonome zenuwstelsel regelt overleving voor ons organisme.
Arousal betekent opwinding, prikkeling, drive. Hyper=teveel, hypo= te weinig.
Hyper-arousal
Hyper-arousal betekent onrust, voortdurende alertheid, een gevoel van ‘doem’ (er gaat vast iets mis) of angst, of hyperdruk bezig blijven zonder goed te kunnen stoppen.
Het betekent dat er eigenlijk teveel ‘drive’ is die je tot onrustige activiteiten aanzet. Soms ook benen die maar blijven wiebelen. Of een neiging tot ijsberen. Overmatig sporten, werken etc. Die drive zou je kunnen zien als onterecht ‘aan gezette’ overlevingsenergie, ofwel vecht- of vlucht- energie om jezelf als organisme veilig te maken.
Mensen kunnen weleens zeggen: “Ik zit weer in de overdrive” of “ik heb het idee dat er elk moment iets ergs kan gebeuren”.
Hypo-arousal
Hypo-arousal betekent terugtrekking, afwezigheid, traagheid, moeheid, verminderde (bestaans)wil, stil willen zitten, omlaag kijken, verminderd bewegen, verminderde gelaatsuitdrukking, willen verdwijnen, somberheid, laat mij maar.
Dit is dus eigenlijk te weinig ‘drive’. Dit kan je zien als onterecht ‘uit gezette’ of onderdrukte energie, juist om energie te sparen totdat het weer veilig is.
Mensen zeggen over hypo-arousal: “alles voelt zwaar aan” of “Er is een onzichtbare hand die me steeds terug drukt”, “Ik heb nergens zin in”, “Alles voelt zo zinloos”.
Een heel sterke vorm van hypo-arousal betekent dat het lichaam grotendeels of deels verstrakt (freeze) of verslapt (collaps). Dit is een uiterste stand van overleving, georganiseerd door het autonome zenuwstelsel. Ook kan bij sterke hypo-arousal iemands bewustzijn dalen, om de aandacht weg te halen uit het moment en uit het lijf. Dit heet dissociatie.
Als het weer veilig is
Als een organisme weer veiligheid ervaart, komt er vaak vanuit de hypo-arousal eerst een overdrive (hyper-arousal), terwijl het midden over wordt geslagen. Dit is neurobiologisch te verklaren vanuit hoe het autonome (automatisch werkende) zenuwstelsel van zoogdieren gewoonweg in elkaar zit, maar het is voor mensen met GHIA daardoor vaak erg lastig om het midden te vinden of erin te blijven. Ook volgt er na een periode van hyper-arousal vaak een periode van ineenstorting, het organisme is erg moe, soms zelfs uitgeput, en dit is dan vaak weer het begin van een een periode van hypo-arousal. Etc., etc……
Deze toestanden kunnen er in lichte mate zijn of in sterke mate. Ze kunnen elkaar afwisselen per uur, dag, week, maand.
Wat is dan het zo gewenste midden, waardoor er meer psychische en lichamelijke stabiliteit en meer veerkracht bij levensstress ontstaat?
Het midden is de staat van het zenuwstelsel waarin ‘gewoonweg aanwezig zijn’ wordt ervaren, waarbij rust wordt ervaren in relatie met jezelf en je omgeving. In het midden van de Window of Tolerance (WoT) is een toestand waarin we een tolerantie hebben voor stressoren. Een goed stuk over de WoT is: Inzicht in je 'Window of Tolerance' - Mad in the Netherlands.
In de Polyvagaaltheorie2 erkent men drie zenuwstelseltoestanden van het lijf dat in het midden is:
De ‘ventraal vagale’ staat
Deze zenuwstelseltoestand geeft je een open gevoel, een heldere blik en een helder hoofd. Je bent in blij en nieuwsgierig contact met de wereld.Vergelijk het met een nieuwsgierig kleintje dat open oogcontact maakt en lacht naar jou, terwijl het vrolijk met armpjes en beentjes trappelt, als het jouw gezicht ontmoet terwijl jullie samen in de rij bij de kassa staan. Het zegt zo als het ware tegen jou: Hier ben ik, zie je mij, ik wil je ontmoeten.
De dorsaal vagale staat zonder angst3
Deze zenuwstelseltoestand geeft je een ervaring van veilige rust, je lichaam geeft zich over aan de zwaartekracht.
Vergelijk dit met een jong katje dat zich vol vertrouwen overgeeft en verslapt als de moeder het in het nekvel neemt om het te verplaatsen. Of met iemand die zich liggend helemaal over kan geven aan een massage en de spanningen in het lichaam als het ware voelt wegsmelten.De sympathisch geactiveerde staat zonder angst
Deze zenuwstelseltoestand geeft je een gevoel van opwinding, energie, levensblijheid, speelsheid en motivatie. Hij is bedoeld om in het leven acties te kunnen ondernemen in een natuurlijke flow.Vergelijk het met mensen die samen aan het vliegeren zijn op het strand, ze schateren het uit van het lachen en rennen achter hun vliegers aan. Vergelijk het met een blog schrijven zoals ik dit nu doe, terwijl ik de opwinding voel om dit te doen.
Er is in deze drie middenstanden een vanzelfsprekendheid van het lijfelijk bestaan.
Je bent te midden van je lichaam aanwezig en ontmoet van daaruit de wereld. Er is een vanzelfsprekendheid van verbinding met anderen en de wereld om je heen. Dit verbonden gevoel heft ook het gevoel van vervreemding en eenzaamheid op dat mensen met GHIA kunnen ervaren.
Mensen zonder GHIA die dit midden van nature ervaren van jongs af aan, kunnen zich nauwelijks verplaatsen in de ervaringen die mensen met GHIA kunnen hebben.
Mensen met GHIA kunnen zich dan weer nauwelijks verplaatsen in het vanzelfsprekende gevoel dat mensen zonder GHIA over zichzelf en over de wereld rondom hen ervaren.
Terug naar het midden gaan betekent moedig en geduldig hieraan werken, als het midden van jongs af aan niet vanzelfsprekend is.
Als je GHIA hebt, kan je je zenuwstelseltoestand en de subtielste veranderingen erin bewuster leren te ervaren. Daarna kan je zelf of samen met een hulpverlener ontdekken wat helpt om terug naar het midden te komen. Dit heet leren reguleren. Lezen over de polyvagaaltheorie kan je helpen om te begrijpen wat er gebeurt met je zenuwstelsel en om er meer grip op te leren krijgen. De Polyvagale Wereld | Ronald de Caluwé | Substack.
In volgende blogs zullen Ronald en ik ook steeds meer informatie geven over het lichaam en GHIA: hoe kunnen we met het lichaam werken zodat er steeds meer het midden wordt gevonden? Deelname aan de GHIA-Qigong groep helpt je hopelijk ook met het gaan vinden van het midden!
Slotwoord
Ik zit nog steeds in mijn tuin met mijn laptop, de mussen nog heerlijk aan de gang, hommels die heerlijk hommelen van bloem tot bloem, en het zonlicht wordt allengs zachter van kleur nu de avond vordert. Ik zit nog steeds in het midden, maar ik voel me ook moe van het schrijven. En ik weet: als ik moe word, kan ik richting hypo-arousal gaan. Kwestie van mezelf hebben ontdekt met mijn eigen zenuwstelsel. Dus ik ga mezelf vriendelijk vragen er nu mee te stoppen en er resten mij dan nu alleen nog wat uitspraken van hoop!
Uitspraken van hoop
Ronald en ik hopen dat mensen door de informatie en uitwisseling op deze substack geïnspireerd worden om steeds meer in de richting kunnen bewegen van rust, vredigheid, blijheid en gezondheid.
We hopen dat er steeds meer aandacht komt voor de gevolgen van vroeg trauma op de volwassen leeftijd. Na aftrek van de kosten, zullen de opbrengsten van deze substack gedoneerd worden aan de Stichting Karunafonds. Deze stichting draagt financieel bij aan langdurige intensieve lichaamsgerichte psychotrauma trajecten bij daartoe goed opgeleide therapeuten buiten de reguliere gezondheidszorg.
Wil je zelf iets publiceren?
Mensen die zelf een verhaal op de substack willen plaatsen, dat de community kan ondersteunen, neem contact op met Ronald de Caluwé of Saskia Ebus. We plaatsen graag jullie verhalen over zelfregulatie, trauma en het lichaam, eigen ervaringen, boekentips/recensies… Als je een goed artikel in het Engels tegenkomt, dat aansluit bij het thema GHIA, laat het ons weten en we kunnen kijken of we dit kunnen vertalen.
Je reactie is welkom in de comments hieronder!
De polyvagaal theorie is een neurobiologisch verklaringsmodel dat de toestanden van hypo- en hyper-arousal en het midden daartussen neurobiologisch verklaart door te kijken naar de werking van het autonome zenuwstelsel en met name de manier waarop de 10e hersenzenuw, de nervus Vagus daarbij werkt, en welke takken ervan actief worden (de voorste=ventrale, of de achterste= dorsale tak).
Let op: de polyvagaal theorie benoemt ook een andere dorsaal vagale staat, dit is de stand die gekoppeld is met hypo-arousal, freeze en collaps reacties. De polyvagaal theorie benoemt ook een andere soort sympathisch geactiveerde stand: dit is de stand ‘uit het midden’, die niet gekoppeld is met flow, maar met hyper-arousal, vecht-, vlucht, en please/fawn reacties. (Lees hier meer over please/fawn)