De kracht van epigenetica
Inleiding
Bij vergelijking tussen twee mensen komt 99,9% van het DNA overeen1. Naast de verschillen in uiterlijk zijn er ook veel verschillen in karaktereigenschappen tussen mensen. Het lezen van dit feit riep bij mij meteen allerlei vragen op zoals: Hoe komt het dan dat mensen klaarblijkelijk zo verschillend kunnen zijn? Als alles van het DNA afhangt en het DNA zoveel op elkaar lijkt, wat verklaart dan deze grote verscheidenheid in eigenschappen en karakter tussen mensen? En hoe hangt dit dan samen met (vroegkinderlijk) trauma? Uiteindelijk ben ik uitgekomen bij twee delen die een deel van deze puzzel voor mij oplossen.
De omgeving en je hersenen
Het eerste deel ligt bij je hersenen en de omgeving waarin deze zich ontwikkelen2. Deze worden gevormd in het allervroegste begin en passen zich aan aan de omgeving. In de eerste drie levensjaren legt een baby ongeveer 700 nieuwe hersenverbindingen aan per seconde! Alle netwerken die niet gebruikt worden, worden daarna weer weggesnoeid. Zo blijven er alleen verbindingen over die voor jou nuttig zijn3. Je kunt je voorstellen dat als er heftige gebeurtenissen zijn in die vroege ontwikkeling (zoals bij mensen met pre- en perinataal trauma), dat voor jou andere verbindingen belangrijker waren dan voor iemand die dit trauma niet heeft4. Dit verklaart deels waarom het karakter van mensen zoveel verschilt. Het veranderen van deze verbindingen is bijvoorbeeld het uitgangspunt bij cognitieve
gedragstherapie5.
De omgeving en je genen
Een ander deel ligt in je genen en de omgeving6. Wat veel mensen niet weten is dat niet alleen de hersenen zich aanpassen aan de omgeving, maar elke cel in je lichaam past zich aan. De leer die dit bestudeert noemen we epigenetica. De definitie van epigenetica is “de studie naar de uitwerking van genen op de ontwikkeling van een organisme”7.
Wat betekent dit nu eigenlijk? Het DNA is de code waarmee ons lichaam veel verschillende taken kan uitvoeren. De code geeft het lichaam opdrachten. Zo wordt bepaald hoe ons lichaam werkt en welke eigenschappen we hebben. Toch kan de manier veranderen waarop ons lichaam werkt, zonder dat deze code verandert. Het gaat dan om bijvoorbeeld stress, luchtvervuiling en de mogelijkheid om onderwijs te volgen, maar ook over traumatische en ingrijpende gebeurtenissen. Het DNA verandert dan zelf niet, maar welke stukken DNA geactiveerd zijn en welke stukken uitstaan veranderen wel!8
Je kunt het vergelijken met de letters in het verhaal van een boek. Alle letters in het boek zijn het DNA. Nu zijn er een aantal van die letters gemarkeerd met een markeerstift. Van die markering krijgt het lichaam een opdracht van deze DNA-code. Stel je hebt nu hetzelfde boek, dezelfde letters, alleen zijn er andere letters gemarkeerd. De code blijft hetzelfde, maar je lichaam krijgt een compleet andere instructie!
De erfelijkheid van epigenetische veranderingen
Epigenetische veranderingen kunnen erfelijk zijn. Dat wil zeggen dat kinderen geboren kunnen worden met epigenetische veranderingen die ze van hun ouders hebben gekregen. Een prachtig filmpje dat dit in begrijpelijke taal uitlegt, is gemaakt door de universiteit van Nederland. Hierin worden de epigenetische veranderingen beschreven die plaatsvonden in baby’s die verwekt zijn tijdens de hongerwinter van 1944-1945.
Wat betekent dit nu voor mij?
Toen ik een jaar geleden voor het eerst kennismaakte met epigenetica, ging er een wereld voor me open. Als mijn omgeving er vroeger voor gezorgd heeft dat bepaalde stukken DNA geactiveerd zijn die de overlevingsstand ondersteunen, dan kan een andere omgeving er ook weer voor zorgen dat deze stukken uitgezet worden en zelfs andere stukken DNA worden aangezet! Stukken DNA die passen bij de veranderde omstandigheden waar ik me nu in bevind. Ik krijg kippenvel over mijn lijf als ik me dit realiseer.
Ook al heb ik bepaalde eigenschappen overgeërfd gekregen, het besef dat mijn DNA eigenlijk niet veel verschilt van dat van een ander, betekent dus dat het kan veranderen! Eerst dacht ik altijd van, “ja die gevoeligheid heb ik van mijn moeder, dit is DNA en hier kan ik niets aan veranderen”. Het besef dat in mijn DNA de mogelijkheid ligt om bepaalde genen uit en aan te zetten, geeft mij zoveel hoop dat het wel mogelijk is om te veranderen.
Ik mag ervoor zorgen dat mijn hele lijf het voelt dat de omgeving veranderd is, dat we niet meer daar zijn, op die plek waar al het trauma plaatsvond. Ik mag de boodschap geven aan mijn lijf dat het veilig is, elk celletje laten weten “het is oké, we zijn veilig”. Toestemming geven om de controle los te laten, om de spanning los te laten en om andere genen tot expressie te laten komen. Genen die passen bij het hier en nu.
 |
|
Wat een mooie artikelen om te lezen. Hier nog één, zo'n hoopvol artikel waarin beschreven wordt dat de negatieve effecten van trauma op het DNA inderdaad ook weer (deels) terug te draaien zijn :)
https://www.umcutrecht.nl/nieuws/gesprekstherapie-na-trauma-heeft-effect-op-dna
Ontzettend zinvol en interessant artikel, hoopgevend, en aangevend hoe ons hele lijf, systeem, zenuwstelsel ingesteld staat op veranderen, plasticiteit. Zelfs via onze genen!!
Wisten jullie dat er een experiment is gedaan met muizen (of waren het ratten...?) die een bepaalde nare associatie kregen aangeleerd bij een zintuiglijke prikkel (ik dacht een bloemengeur of zoiets), dat hun nageslacht, meerdere generaties, bij het ruiken van die geur, angst vertoonde? Dit is ook een epigenetisch verschijnsel, denkt men.
Hartelijk dank Jeroen!!!