Ontdooien: van overleven naar leven

Een persoonlijk verhaal

Foto: Bankim Desai on Unsplash

Toen een paar jaar geleden mijn zoektocht begon naar hoe ik mijn symptomen kon verlichten, ben ik in aanraking gekomen het boek “De tijger ontwaakt” van Peter A. Levine. Na altijd met mijn denkende brein in het leven gestaan te hebben, liet dit boek mij inzien dat mijn (trauma)symptomen naast psychologisch ook biologisch zijn, en dat om trauma een plek te geven, ook een lichaamsgerichte aanpak nodig is. In dit artikel wil ik de inzichten die ik gaandeweg heb opgedaan toelichten, in de hoop hiermee anderen te helpen in hun eigen zoektocht om opgelopen trauma los te laten.

Hoe voorkomt de natuur trauma?

Het volgende filmpje liet mij heel duidelijk zien dat trauma een lichaamsgerichte component heeft. Je ziet een impala die ontsnapt aan een aanval van een cheeta en vervolgens schudt deze de stress en de spanning van zich af. (Het filmpje bevat geen bloederige scenes, maar kan wel een respons in je lijf triggeren, als je daar gevoelig voor bent.)

Ik vind het wonderbaarlijk hoe dit proces zich ontvouwt. De impala is compleet verlamd en nadat het gevaar is geweken laat hij de spanning los en rent weer verder. Je ziet hem letterlijk ontdooien, van dood naar levend gaan. Hij rilt, trilt en schudt alle spanning uit zijn lijf. Dit maakt dat hij van deze aanval, hoe heftig ook, geen trauma oploopt. Het loopt zo anders dan ik mij altijd voorstelde, zoveel meer lichamelijk dan geestelijk. Hij volgt simpelweg zijn instinct en heeft ook niet de cognitie om af te vragen of het wel klopt wat hij doet. Hij denkt niet... hij doet. Dit besef is voor mij zo ontzettend belangrijk.

Kunnen we eigenlijk een-op-een de manier die een dier gebruikt om de spanning van zich af te schudden, kopiëren naar de mens? Peter Levine denkt van wel, hij stelt namelijk dat mensen en dieren allebei bevriezen als reactie op levensbedreigend gevaar. Dit bevriezen gebeurt buiten het bewustzijn om en wordt geregeld door primitievere delen van ons brein. Ons brein bestaat uit drie delen namelijk het reptielenbrein (instinct), zoogdieren- of limbisch brein (emotioneel) en ons menselijk brein of neocortex (rationeel, denkend). We hebben die hersendelen gemeen met de dieren die tijdens een levensbedreigende situatie worden aangesproken. We kunnen dan ook veel leren door te onderzoeken hoe bepaalde dieren, zoals de impala in het filmpje, trauma vermijden.

Volgens Peter Levine ontstaat trauma na een levensbedreigende gebeurtenis vooral op het moment dat dit schudden, trillen en rillen niet gebeurt. Je blijft gevangen zitten in het verhaal dat je in levensgevaar bent. Deze spanning blijft vastzitten in je systeem en alle allocatie van energie gaat naar overleven in plaats van leven, hierdoor kun je bijvoorbeeld ook PTSS ontwikkelen.

Waarom laat mijn systeem spanning slecht los?

Deze spanning die zich tijdens zo’n levensbedreigende situatie in je lichaam opslaat, zal zich pas kunnen loslaten wanneer je systeem zich weer veilig voelt. Zelf kamp ik met pre- en perinataal trauma. Hierdoor zijn bij mij grote delen van mijn systeem al heel vroeg in een bevroren toestand terechtgekomen. Deze delen hebben helaas geen mogelijkheid gehad om die levensbedreigende energie weer los te laten. Als je zo klein bent is je zenuwstelsel nog niet goed ontwikkeld en hierdoor kan ontlading slecht plaatsvinden. Je groeit dan op met een bepaalde basis die op onveiligheid is berust en aangezien je geen bewuste herinneringen hebt van voor je derde levensjaar, weet je niet beter.
Naast dat het zenuwstelsel nog niet goed ontwikkeld is, speelt natuurlijk ook mee dat het fenomeen van pre- en perinataal trauma pas sinds de laatste jaren enigszins erkend en herkend wordt. Toen ik in de wieg lag (36 jaar geleden alweer) was dit een totaal onbekend verschijnsel. En wat je als ouder niet weet, kun je ook niet verhelpen.

Ik wil dit nog toelichten aan de hand van een voorbeeld. Tijdens een gesprek met een moeder van twee kinderen kwam ter sprake dat zij bij haar tweede kind veel stress had ervaren tijdens de zwangerschap, waarbij het kindje ook nog eens met de navelstreng om het nekje geboren was. Het kindje had in die weken daarna in het wiegje gelegen en was veelvuldig aan het schokken geweest. Als je met het oog kijkt van ontladen iets heel moois en natuurlijks. Het baby’tje is de spanning uit zijn lijfje aan het ontladen, precies zoals de impala in het filmpje. Echter, zij kreeg als advies van de toenmalige vroedvrouwen om het kindje in te zwachtelen. Zo leek het net weer of het in de baarmoeder was zodat deze niet meer zou schokken en zich veilig waande. Toen ze dit vertelde gingen mijn nekharen recht overeind staan. Ik dacht alleen maar aan dat arme kindje dat eindelijk de veiligheid had gevonden om de spanning los te laten en vervolgens compleet ingezwachteld geen kant meer op kon. Deze kon niets anders meer dan weer terug in die bevriezing gaan.

Ze vertelde me later ook nog dat haar kind inmiddels is gediagnostiseerd met adhd en een autismespectrumstoornis. Natuurlijk is dit laatste niet een-op-een oorzaak en gevolg, al denk ik dat er wel degelijk een verband bestaat tussen pre- en perinataal trauma en problemen op latere leeftijd. Een indirect bewijs hiervoor is de ACE-studie. In 1998 publiceerden Vincent Fellitti en Robert Anda deze studie, een onderzoek naar Adverse Childhood Experiences oftewel ongunstige ervaringen in de kindertijd (pre- en perinataal trauma maakte hier helaas geen deel van uit). Hierbij werd het verband aangetoond dat hoe meer ongunstige ervaringen je in de kindertijd meemaakt, hoe meer kans je hebt dat je welzijn als volwassenen hierdoor wordt aangetast.

Mijn denkende brein versus instinctieve brein

Bij mij zat naast een algemene toestand van onveiligheid ook mijn denkende brein mij in de weg om het ontdooien te laten plaatsvinden. Je doet datgene wat sociaal geaccepteerd is door de maatschappij waarin je leeft. Het beste kan ik dit illustreren aan de hand van een voorbeeld dat ik helaas in mijn directe omgeving heb meegemaakt. Een kennis kreeg te horen dat ze ernstig ziek is en wordt als “sterk” bestempeld omdat diegene gewoon doorgaat met het leven, positief blijft, de schouders er onderzet en vooral niet zeurt of huilt. Hierbij breekt mijn hart meteen, wat een immense spanning moet dat opleveren voor een systeem wat het al zo zwaar heeft.
We leven helaas in een maatschappij waarbij je geprezen wordt als je er alles aan doet om die spanning bevroren te houden en de schijn hoog te houden dat alles oké gaat. In mijn ogen zouden we juist ontlading moeten prijzen. Het wonderbaarlijk moeten vinden dat iemand durft te schreeuwen, te huilen, aan te geven dat ze er doorheen zitten en om hulp durven te vragen. Dit besef maakt dat ik beetje bij beetje de verwachtingen van de maatschappij loslaat en mijn eigen (intuïtieve) weg volg.

Wat brengen deze inzichten mij?

Al deze inzichten samen hebben mij bewust gemaakt van het feit dat mijn systeem die opgeslagen spanning beetje bij beetje los ging laten. Als eerste viel mij op dat ik mijn hele leven lang al last heb van rusteloze benen, met name als ik moe word. Toen viel ineens het kwartje, wat als dit een vorm van ontladen is? En ik dit niet tegen moet houden, maar eens op zijn beloop moet laten gaan? Ik merkte als ik mijn benen gewoon hun gang liet gaan dat op een gegeven moment ze vanzelf rustig werden. Dit voelde in het begin erg vreemd, mijn benen wilde schoppen, schudden, trillen of een bepaalde houding aannemen. Ik probeerde hierbij mijn denkende brein niet te veel de boventoon te laten voeren, Ik leerde niet te denken, maar gewoon te doen. Dit was het begin van een compleet andere relatie met mijn lijf en de signalen die ik hiervan kreeg. Bekeken door een bril van veiligheid en onveiligheid, spanning opdoen en weer ontladen en hierbij mijn intuïtie volgen.

Beetje bij beetje voelde ik steeds beter wanneer mijn systeem zich veilig genoeg voelde om te ontladen. Dit blijkt vooral uit het feit dat mijn lichamelijke onrust zich op momenten aandient waarin ik in relatieve rust/veiligheid ben. Onrust en spanning die ik bijvoorbeeld voel als ik in de avond op de bank zit, als ik in bed lig of midden in de nacht wakker wordt. In plaats van hier angst voor te hebben lukte het mij steeds beter om mijn nieuwsgierigheid online te houden en af te vragen hoe mijn lijf die spanning graag kwijt wil. Met de teentjes wiebelen? Mijn schouders naar achter trekken? Heel boos kijken? Zit er een emotie bij die zich wil laten zien? Of wil ik gewoon een gekke bek trekken? Ik hoef dan alleen maar naar mijn lijf te luisteren en het zijn gang te laten gaan. Wat overigens moeilijker is dan het lijkt. Er zit in het begin toch een interne stem die je telkens terugfluit, die fluistert “dat is wel heel raar wat je nu aan het doen bent” of “hou eens op en doe eens normaal”. Ook al is er niemand bij, zit er toch een oordeel op, ingeprent door de maatschappij waarin we leven.

Gaandeweg heb ik ook een therapeut gevonden die mij hierbij helpt. Iemand die veel verstand heeft van pre- en perinataal trauma, maar ook van het principe dat Peter Levine beschrijft in zijn boek. In het begin is het namelijk ontzettend spannend en eng om dit te doen en dan is het co-reguleren met een ander bijna noodzakelijk om niet weer opnieuw getraumatiseerd te raken. Ook heeft mijn therapeut mij geleerd om met meer compassie voor mijzelf te ontladen. Soms er niet helemaal in te duiken, maar op een zachtere manier te ontladen, zodat het niet te snel gaat.

Helaas heb ik te snel en te veel ontladen ook meegemaakt. Hier kwam ik dan achter als ik de dagen erna ineens meer last kreeg van prikkels, slechter kon slapen en me juist onveiliger voelde dan voorheen. Je kunt dit vergelijken met het vervangen van een slechte fundering van een huis. Haal je te veel fundering (ook al is deze niet goed) ineens weg, zonder dat de nieuwe fundering klaar is, dan begint het huis te kraken en piepen. Nu doe ik het dan ook in kleine stapjes, mijn systeem eerst laten wennen aan de nieuwe situatie en opnieuw zijn evenwicht laten vinden voordat ik weer oude spanning ontlaad.

Voor diegene die hier meer van willen weten raad ik, naast het lezen van het boek, je aan om eens de term “Somatic Experiencing” op te zoeken. Dit is een methode ontwikkeld door Peter Levine om dit natuurlijk proces van ontladen weer opgang te brengen en trauma biologisch gezien los te laten.

Tot slot

Na twee jaar ontladen merk ik langzaam maar zeker dat steeds grotere delen van mijn systeem bevrijd zijn van het oude verhaal van in levensgevaar te zijn. Er ontstaat stukje bij beetje meer capaciteit om te leven in plaats van te overleven. Ik ben er nog niet en heb nog een hele weg te gaan, maar ik heb vertrouwen in de toekomst en in mijzelf om mijn eigen weg te blijven volgen en op mijn intuïtie te vertrouwen.

Als laatste wil ik je meegeven dat ik het je gun dat je je eigen instinctieve weg volgt en je losmaakt van verwachtingen. Wanneer je er doorheen zit, heb compassie voor jezelf en je gevoelens en vraag jezelf af wat je systeem nodig heeft. Huil, schreeuw, schud, ril, tril, zoek troost en laat los. Wat een bewondering heb ik voor diegene die een stap durven te zetten naar heling en dit avontuur aangaan. Niet meer kiezen voor wat maatschappelijk geaccepteerd is en hun complete zelf durven te ontdekken.

Stap voor stap, compleet in je eigen tempo, van bevroren naar ontdooid, van overleven naar leven.